Te Pātaka a Te Ururoa

Nō muri mai i te Kirihimete me te Tau Hou ko Te Aranga te tuatahi o ō tātou tino hararei. Tāna e tohu nei ko te hekenga mai o te waewae o Hine Takurua, ka makariri ngā rā, ka roa ake ngā pō.

Kia titiro whakamuri au ki te tau kua pahure tonu nei, he koanga ngākau tōku ki ngā mahi kua tutuki nei i a Te Puni Kōkiri ki te taha o ngā iwi, o ngā hapū, me ngā whānau.

Published: Rātū, 29 Poutūterangi, 2016 | Tuesday, 29 March 2016

Heoi, anei anō ētahi o aua whakatutukitanga ko te whakarewatanga o te Whenua Māori Fund, te tuatahi o ngā hui ā-rohe mō ‘He kai kei aku ringa’ ka tū ki tēnā pito, ki tēnā pito huri noa i te motu, te pānuitanga tuarua o te Pire Reo Māori (Māori Language Bill), tae atu ki te haere o Te Ture Whenua Māori Bill me te Māori Housing Network.

 

Te Ture Whenua Māori

Hei wāhanga o te hanganga hou whānui o Te Ture Whenua Māori, nāku te Whenua Māori Fund i whakarewa i te marama o Huitanguru. Mā ngā kaipupuri whenua Māori tēnei pūtea hei tuhura āhuatanga e whakapiki ai i ngā hua ka puta i te whenua, mā te huri i te āhua o tā rātou whakamahi i tō rātou whenua, mā te whakapiki huanga rānei.  

Ka taea hoki tēnei pūtea te whakamahi hei aromatawai i te āheinga ki te whakamahi i te whenua, ki te tuhura i te torohū/te putanga huanga me te tautohu i ngā tikanga pai ake hei whakahaere i te whenua. Kei te tuwhera ngā tono ināianei, kei tēnei putanga tonu o Kōkiritia ngā kōrero e pā ana ki tēnei kaupapa.

I whakatakotoria he tuhinga hukihuki hou o Te Ture Whenua Māori Bill ki te aroaro o ngā hui whakamōhio i tū huri noa i te motu. Ko te take o tēnei huringa o te wānanga ko te whakamārama i ngā panoni matua ki te Pire. He wāhi anō tēnei kia wānangahia te hōtaka hanganga hou whānui tae atu ki te whanaketanga o te Māori Land Service, ngā whakatau ki ngā wāriutanga me ngā whakataunga mō te whenua Māori, tae noa ki te whakatuwheratanga o te Whenua Māori Fund.

Mai anō ngā tino aronga e rua o te hanganga hou o Te Ture Whenua Māori: kia māmā ake te wāhi ki ngā kaipupuri whenua Māori ki te whakatau i ō rātou ake whakaaro e pā ana ki te kāwanatanga me te whakamahinga o tō rātou whenua, me te tiaki i te tūnga o te whenua Māori hei taonga tuku iho. Ka kitea te putanga hukihuki o te Pire ki te paetukutuku o Te Puni Kōkiri.


Te whakakaha ake i te Ohanga o Tākitimu

I te taha o te Ministry of Business, Innovation and Employment, Ngā Kaitohutohu Rawa o Aotearoa arā ko te Treasury, te Callaghan Innovation, te New Zealand Trade and Enterprise, me te Manatū Ahu Matua arā ko te Ministry for Primary Industries i whakatū a Te Puni Kōkiri i te tuatahi o ngā hui ā-motu e waru o He Kai Kei Aku Ringa ki Ahuriri. Nā runga i te mahi ngātahi me Ngāti Kahungunu i tū ai te hui ‘Whakakaha ake i te ohanga o Tākitimu’. Kei ngā whakaaturanga te kōrero mō te āheitanga o te rautaki ā-motu mō te whanaketanga ohanga Māori, arā, He Kai Kei Aku Ringa ki te tautoko i te whanaketanga ohanga ā-rohe, he wāhi anō hoki kia puta ngā kōrero pūrākau a ngā tāngata o te rohe.

Kua awe taku ngākau i tētahi o ngā uri o Ngāti Kahungunu, a Melissa Raharuhi me tana pūrākau mō te tango moni āwhina hei ako i te mahi rorohiko whakawhanaketanga tukutuku ki te Enspiral Def Academy. Nā konā i angitū ia i tana whiwhinga mahi i te kamupene ICT nui rawa atu o te whenua, ko Datacom.

 

Te Pire Reo Māori

Kua tata tonu te whakaturetanga o te Pire Reo Māori (Te Reo Māori) nō te hipanga o tōna pānuitanga tuarua ina noa nei ki te Whare Pāremata. He tuatahitanga tēnei, arā, ko te whakaturetanga o tētahi Pire ki ngā reo e rua ko te reo Māori me te reo Ingarihi, ina ka puta he tohe i waenga i ngā kape e rua ka whāia te whakaputanga reo Māori.

Kua roa te huarahi mai i te wā i whakatakotoria te Māori Language Bill i te tau 1987 e te Minita Take Māori o mua, a Hōnore Koro Wetere. I wāhi ai te kōrero i a Minita Wetere ki te mihi kātahi ka pahū mai ngā kōrero whakahē o te whare. I te mea he Pire tēnei e whakature ana i Te Reo Māori hei reo whai mana, me mihi ka tika; heoi, ko te tau 1987 tērā – te tau o te rū i Edgecumbe, te tau i kīia ai he rohe karihi-kore a Aotearoa, me te tau i toa te Kapa Ōpango i te whakataetae tuatahi mō te Kapu Whutupōro o te Ao. Kāore he wāhi ki te reo Māori i te ‘reo kiwi’ o aua rā, he rerekē taua āhua i ēnei rā. Kua tino parangia te huarahi mai i te tau 1987 i te mahi whakaora reo Māori, heoi anō tā te Pire he tautohu he mahi nui tonu anō kei te tū mai nei.

 

He Papakāinga

Nō muri tata nei i whakatuwheratia e Te Ātiawa tō rātou papakāinga hou ki Akau-tangi arā ko Evans Bay i Pōneke. Nōku te whiwhinga i riro i a au te mahi whakatuwhera i te papakāinga, 14 ōna whare hou. He whakaaturanga te papakāinga o Te Aro Pā i te āhei o te Māori ki te waihanga i ō rātou ake rongoā ki ngā raru whare. E harikoa ana ahau e tautoko ana te Māori Housing Network i ngā whānau mā te tohutohu i a rātou ki ngā pūtea tika hei tono mā rātou, ka mutu kei te tuku tohutohu, mōhiohio hoki me te tautoko ā-mātanga mō te whakapai ake i tō rātou raruraru whare te take.

 

Arā noa atu ngā kaupapa pēnei huri noa i te motu. Mā te wā anō tātou e wānanga ai ēnei momo pūrākau ki ngā putanga e tū mai nei o Kōkiritia.