Ko tētahi tino āhuatanga hei whakatinana i tēnei pitomata ko te whakahau i te mahi tahi, whai mārama hoki i waenga i te rāngai rangahau me ngā hinonga Māori, inarā ia ka whakamōhio i te pūnaha pūtaiao ā-motu, ka pēhea te whakatinana i te mahi tahi ā-pūtaiao hoki.

Ko ESR (arā, ko te Institute of Environmental Science and Research) tētahi wāhanga o Te Ara Pūtaiao (arā, ko TAP) – he tōpūtanga o ngā kaiwhakahaere me ngā kaipūtaiao Māori e mahi ana puta noa i ngā hinonga rangahau a te Karauna (arā, ko ngā CRI).

Ka mahi ngā kamupene nei nā te Karauna puta noa i ngā rāngai maha o te ohanga ki te whakarato i te rangahau pūtaiao me ngā ratonga hei whakapai ake i te whakaputanga me te whakamahi toitū i ngā rauemi māori.

Inākuanei nō mātou te whiwhi, nō mātou te waimārie nā te huinga a TAP te ako tonu i ētahi tauira tūturu o te mahi tahi whai angitu i whakaaturia e ngā CRI rātou ko ō rātou hoa Māori, nā tērā i whai kaha ai ngā kōrero, ā, i āta whiri i te hononga hōhonu atu, tino hāngai hoki mō tātou katoa.

Hei tauira mō te mahi tahi o ngā hapori marea Māori me ngā CRI, i kōrero mai a Hauora Hokianga mō tō rātou hononga rangahau kua 14 tau te roa ki a ESR.

E whā ngā kaupapa kua hua mai e hāngai ana ki te hauora ā-taiao, me te waiparu, me te wai inu o ngā marae.

Ko Hauora Hokianga ngā kaiārahi o te rangahau, ā, kei a rātou ngā hononga ki ngā rūnanga ā-rohe me ngā hapū, waihoki ko ngā tukanga rangahau kaupapa Māori. Nā, ko ESR ngā kaihāpai, ā, kei a rātou ngā hononga ki ngā pokapū kāwanatanga matua ā-rohe me ō rātou ngaiotanga.

Ko nga taputapu ā-ringa kua whanakehia, pērā i te ‘mahere ara’ waiparu kei te Ipurangi e whakaatu ana i ngā mahinga hei whakapai ake i ngā pūnaha waiparu ā-marae, tae atu ki ngā whakapātanga matua, ngā rauemi me ngā tohutohu āwhina, e taea ana te tohatoha ki hapū kē, ki iwi kē hoki.

Ko tētahi hua kua puta i te tuari i ngā kōrero nā TAP ka kaha ake te arotau i te pitomata o te pūtaiao ki te whakaāhei i te ohanga Māori ki te hopu i ngā mea angitū nui atu i te kāwai uara o te ao whānui.

Arā anō te māramatanga pai ake ki ngā momo mātauranga, kaupapa whātoro kē atu hoki e tautokona ai a ngāi Māori e kaha ake ai hoki te āheinga me te raukaha e matea ana ki te whakatutuki i ō rātou whāinga, ā, ka pai ake te whai mōhiotanga o ngā ākonga Māori kei te taumata paerua mō ngā ara mātauranga tāura, ara mahi tāura hoki ka wātea mai.

Ki tō mātou tirohanga atu, ka whakakaha ngā akoranga kua whāia kētia e te rāngai pūtaiao mō ngā mahi ka whai hua, mō ngā mahi kāore e whai hua hoki, i te hono me te mahi tahi me ngāi Māori.

I taea hoki e mātou te tīmata ki te tautohu i ngā hinonga Māori ka whai hua pea i te mahi tahi tata atu ki te rāngai pūtaiao, me ngā mahi tērā pea me mahi e te rāngai ki te whakatūturu i te raukaha kia whai angitu ai te mahi me ngāi Māori.

Ko te tino kōrero pea ko te whakatū i TAP hei kūaha mā ngā iwi e hiahia ana ki ētahi pārongo anō mō te rāngai pūtaiao, nā te rāngai pūtaiao hoki, ā, i whakatakoto i te tūāpapa mā ngā rangapū whai angitu.

 

Nāku te rourou, nāu te rourou, ka ora ai te iwi

 

Maria Hepi

Social Scientist / Kaipūtaiao Pāpori

ESR